Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen er duizenden evacuees vanuit heel Nederland naar Friesland. Vanwege angst voor de oorlog, vanwege verwoeste steden en dorpen, honger en kou. Om al deze evacuees een veilig ‘thuis’ te kunnen geven moesten gemeenten zorgen voor huisvesting. In het archief hebben wij van vier voormalige gemeenten (Sneek, Baarderadeel, Wijmbritseradeel en Stavoren) de registratie van de evacuees en de correspondentie over hoe de inkwartiering werd geregeld.
Waarom kwamen er evacuees naar Friesland?
Evacuees kwamen niet zonder reden naar Friesland, mensen lieten huis en haard achter omdat het echt niet anders kon, uit angst en maar ook onder dwang. Al vanaf het begin van de oorlog werden er in Friesland evacuees opgenomen. In 1940 komen de eerste evacuees uit Den Helder naar Friesland, vanwege de vele bombardementen op de stad. Naarmate de oorlog vordert, komen er ook steeds meer evacuees uit andere delen van het land.
Slag om Arnhem
Een van de gebeurtenissen die grote gevolgen heeft is de Slag om Arnhem. De veldslag die van 17 tot 25 september 1944 plaatsvond in Arnhem en omgeving, als onderdeel van Operatie Market Garden. Het geallieerde offensief gericht tegen Nazi-Duitsland gaat niet zoals gehoopt, en wordt dan ook als een mislukking gezien, doordat de brug bij Arnhem niet kon worden behouden, wat juist een cruciaal punt was. Dit zorgt er voor dat de Duitsers de laatste veldslag winnen, en de gevechten zich uitbreiden naar het Betuwe gebied.
Roermond
Door de gebeurtenissen in Arnhem, komt Roermond in de frontlinie te liggen. De stad is grotendeels verwoest, en moet een lange Oorlogswinter doorstaan, waarin de bevolking het erg zwaar te verduren krijgt. Een eerste oproep tot evacuatie wordt door velen niet opgevolgd, dit omdat delen van Limburg al bevrijd zijn, en men de hoop had dat de bevrijding ook snel Roermond zou halen. Uiteindelijk worden de Roermondenaren onder dwang van de Duitsers geëvacueerd. Een lange, barre wandeltocht naar het Duitse Brüggen, om daarna in overvolle veewagons naar Noord-Nederland te gaan.
Hongerwinter
Ook de hongerwinter had een grote impact op de Nederlandse bevolking, met name in het westen van het land. De regering in Londen riep op 17 september op tot een landelijke spoorwegstaking, in de verwachting dat Nederland binnen enkele weken geheel bevrijd zou zijn. Maar dat liep helaas helemaal anders. Operatie Market Garden mislukte, waardoor de Duitsers nog steeds in een groot gedeelte van Nederland zaten. De Duitsers namen grimmige represailles, wat resulteerde in het blokkeren van alle voedseltransporten naar het westen van Nederland. Hierdoor ontstonden er in een korte tijd erg grote voedseltekorten en waren de wintermaanden van 1944 en 1945 desastreuze voor veel mensen.
Registratie evacuees
De bovengenoemde gebeurtenissen zorgen er voor dat er een grote stroom van evacuees naar het Noorden toekomt. Om dit in goede banen te leidden wordt er vanaf het begin goed gecommuniceerd tussen de verschillende gemeenten en de commissies, en wordt de registratie van de evacuees bijgehouden. Binnen ons archief hebben wij van vier voormalige gemeente de registratie.
Van de voormalige gemeente Baarderadeel hebben wij de evacueekaarten zoals op de afbeelding hierboven is te zien. Per dorp is geregistreerd bij wie de evacuees kwamen, met hoeveel, en voor hoelang. Van de andere gemeenten zijn enkel registratielijsten bewaard gebleven. Met de informatie die op de kaarten en de lijsten staan hebben wij in kaart kunnen brengen waar de evacuees vandaan kwamen. En in het geval van Sneek, ook de adressen waar ze in Sneek ingekwartierd werden. De vier kaarten zijn hieronder te bekijken:
1. Kaart Sneek
Heeft u vragen over de evacuees? Stuur dan gerust een mail naar: archief@sudwestfryslan.nl
Bronnen:
Historiek - Hongerwinter van 1944-45
Oorlogsbronnen - Slag om Arnhem
Boek: 30.000 evacués: Limburg en Friesland verbonden door de oorlog door Eddy van der Noord