Het stadrecht van Bolsward uit 1479. De voorloper van dit stuk komt uit 1455, wanneer Bolsward stadsrechten krijgt toegewezen.
Vanaf de middeleeuwen kregen verschillende plaatsen in het huidige Nederland stadsrechten. Deze werden veelal verleend door de landsheren. Dat kon bijvoorbeeld gaan om graven, hertogen en bisschoppen. De nieuwe steden kregen, in ruil voor trouw aan de landsheer, bijzondere rechten en privileges.
Handelstad
Dat Bolsward stadsrechten krijgt is niet zonder reden. In de late middeleeuwen hebben diverse ondernemers uit Bolsward houten zeeschepen in de vaart. Die vervoeren onder andere wol en zuivel naar landen gelegen aan de Noordzee en de Oostzee, waarvan ze terugkeren met onder meer hout en graan.
Op een lijst van de Hanzebestuurders uit 1412 staat Bolsward voor het eerst vermeld. Een opvallend en bijzonder gegeven, de stad moet in die tijd hebben beschikt over bekwame kooplieden, die zich wisten op te werken tot bezitter van de zeewaardige schepen.
Stadrecht van Bolsward
Bolsward heeft al voor 1455 stedelijke rechten. Zo wordt er op 5 april 1399 door Albrecht van Beieren, graaf van Holland, stadsrecht aan ‘onse goede lude van Bodelswaert’ verleent, en geeft hij ook het schoutambacht uit van stede en ambt van Bolsward. Door de handel groeit Bolsward alsmaar en wordt er uiteindelijk in 1455 het Stadboek opgesteld. Het middeleeuwse stedelijk recht wordt in 122 artikelen vastgelegd in het Stadboek van Bolsward. Dit ‘wetboek’ uit 1455 is ‘ghemaect by raede ende consente des Eerbaren Vaders Johannis Brugman, ende der Priesteren, der Schepenen, ende der Raedsluyden, ende by consente der Ses ende dartich (36) ende der gemene Meente van Boelswaert’. Brugman was een bekende redenaar die bekend stond om zijn vurige preken, waarvan later het gezegde: ‘’praten als Brugman’’ is afgeleid.
Na 1479, het jaar waarin dit meer uitgebreide en herziende stadrecht tot stand kwam, verminderde de invloed van de geestelijkheid enigszins; er wordt dan niet meer zoals in het stadrecht van 1455 vermeld, dat zij deel uitmaakte van de wetgevende macht en aandeel had in de verkiezing van de schepenen.
Honderd keuren
In het stadboek werden meer dan honderd keuren opgetekend die betrekking hebben op vrijwel alle facetten van de stedelijke samenleving: van voorschriften voor de verkiezing van schepenen tot maatregelen tegen het dobbelspel. Hiermee maakte Bolsward zich definitief los van het platteland en werd een autonome stad. Hieronder volgt een van de keuren over de jaar en week markt:
‘’Van die iaer merct ede weeck merct
Jtem die raedslueden sullen tot allen iaermarcten een cruus op rechten ende dat sal staen twee werke daeghe toe voeren ende vier werke daghen nae den principael dach ende alsoe langh sal dueren des merckes vrede ende vriheit. Ende alle iaermercten sullen vry wesen te copen ende te vercopen allen lueden, alle gueden by allerhande pennigh waerden, sonder brake.’’
Het archiefstuk maakt onderdeel uit van de vaste tentoonstelling en is te bekijken in de burgemeesterskamer in het museum.
Bronnen:
https://www.bolsward.nl/zien-doen/historie-van-bolsward/
http://historischhuis.nl/recensiebank/review/show/339
https://historiek.net/stadsrechten-betekenis-geschiedenis/81884/
Het recht van een vrije Friese stad - Vincent Robijn
Repertorium Stadsrechten